
وظایف و شرایط مدیریت ساختوساز و اهمیت آن در پروژه
در این صفحه با وظایف و شرایط مدیریت ساختوساز و اهمیت آن در پروژه آشنا می شوید:
مدیریت ساختوساز (Construction management) یک فرایند طولانی و بهشدت سخت است. مدیریت ساختمان پایه و اساس هر پروژهی ساختمانی و کلید موفقیت آن است. هدف اصلی مدیریت ساختوساز نظارت و کنترل دقیق فرایند یک پروژه ازنظر کیفیت، هزینه و زمان است؛ که طیف گستردهای از مسئولیتها را پوشش میدهد و به موضوعات مختلف زیادی تقسیم میشود. به همین دلیل، مدیر ساختوساز نقشی اساسی در یک پروژه دارد. برای تضمین پیشرفت یک پروژه، به مدیر پروژهای شایسته نیاز است که توانمندیها و مهارتهای زیادی دارد. بدون بحث اضافهای، نگاه نزدیکتری به فرایندهای اصلی و اصول مدیریت ساختوساز بیندازیم. در این مقاله قرار است که یک مسیر طولانی ولی پر از اطلاعات داشته باشیم!
مفهوم مدیریت ساختوساز
مدیریت ساختوساز «خدمتی است که روشهای مدیریت پروژهی تخصصی را به کار میگیرد تا طراحی، ساختوساز و برنامهریزی یک پروژه را از ابتدا تا انتهای آن، مدیریت کند». فرایند مدیریت پروژه در ساختوساز میتواند بهشدت پیچیده باشد ولی همیشه هستهی اصلی آنها مشابه است.
چیزی که مدیریت ساختوساز را چالشبرانگیز میکند نیاز به داشتن دانش در تعداد زیادی از موضوعات مثل بودجهبندی، تجارت، قانون و واسطهگری است. بااینحال تنها چیزی که در آخر مهم است، تحویل پروژهی ساختوساز موفق به کارفرماست.
تکالیف و وظایف مدیریت ساختوساز
به بیان ساده، مدیران ساختوساز کسانی هستند که در قبال پیشرفت پروژه بر اساس برنامهی موجود مسئولاند. مأموریت اولیهی مدیران ساختوساز، مدیریت کردن پروژه است بهنحویکه تکمیل آن بر اساس بودجه و زمان توافق شده را متضمن شود. بهعلاوه آنها باید مطمئن شوند که کل پروژه طبق برنامههای ساخت، کدها و دیگر الزامات تعیینشده است.
- تعیین بودجه و برآورد هزینهها.
- برنامهریزی برنامهی زمانی کار.
- انتخاب روشها و استراتژیهای ساختوساز صحیح برای پروژه.
- حفظ رابطهی خوب و نزدیک با کارفرمایان.
- مذاکره در مورد توافقات قرارداد با کارکنان و دیگر عوامل پروژه.
- محافظت خوب از کارکنانی که در محیط هستند.
- همکاری با مشاوران پروژهی متعدد.
نقش پیمانکار عمومی
تکمیل مرحلهی طراحی مشخص میکند که دیگر مدیر ساختوساز آماده است تا به دنبال پیمانکاری بگردد که پروژه را در دست بگیرد. وظایف پیمانکاران عمومی معمولاً چهار حیطهی مختلف را پوشش میدهد
- مسئولیت کامل در قبال پروژه
- هماهنگی حرفهها
- تخصیص منابع
- مهارت در حل مشکلات زمانی که مشکلی به وجود میآید
وظایف اصلی مدیریت ساختوساز
- تعیین کردن اهداف و طرح کلی پروژه و همچنین برنامهریزی تعداد بسیار زیادی از متغیرهای متفاوت مثل زمانبندی، تعیین استانداردهای عملکرد، بودجهبندی و انتخاب مجریان پروژه.
- بهبود تخصیص منابع با اصلاح فرایند تدارکات و مدیریت تجهیزات.
- اجرای عملیات مختلف بهعنوان نتیجهی هماهنگی مؤثر و نظارت بر کل فرایند (مثل طراحی، قرارداد بستن، برنامهریزی و غیره).
- ساخت کانالهای ارتباطی قوی برای جلوگیری یا حل مشکلات پروژه.
برنده شدن یک پروژهی ساختوساز
فرایند مزایده ممکن است طولانی و چالشبرانگیز باشد. یکی از متغیرهایی که میتواند روی پیچیدگی فرایند مزایده مؤثر باشد، تعداد کل پیمانکارانی است که در مزایده شرکت کردهاند. فرایند مزایده زمانی شروع میشود که صاحب پروژه اطلاعات مربوط به پروژه را با پیمانکاران و پیمانکاران فرعی به اشتراک میگذارد تا برای مزایده تقاضا کنند.
اولازهمه، هزینهها بر اساس مواد موجود و طرح کلی برآورد میشوند. به این طریق، میتواند یک دید کلی نسبت به بودجهای که پیمانکار عمومی برای اجرای موفقیتآمیز پروژه لازم دارد، به دست بیاورد. دو نوع مزایدهی کلی وجود دارد که پیمانکاران میتوانند در آنها شرکت کنند:
1. مزایدهی باز: معمولاً مزایدههای باز توجهات زیادی به سمت خودشان جلب میکنند و برای پروژههای ساختوساز عمومی بسیار رایج هستند. در پروژههای مزایدهی باز، هر پیمانکاری شانس این را دارد که پیشنهاد بدهد.
2. مزایدهی بسته: مزایدههای بسته معمولاً برای پروژههای خصوصی هستند. در این مواقع، کارفرما (صاحب پروژه) میتواند از گروه خاصی از پیمانکاران دعوت کند که پیشنهاد خودشان را ارائه بدهند.

انتخاب کمترین مبلغ: قیمت مهمترین متغیر در اولین روش انتخاب مزایده است. پیمانکاری که کمترین مبلغ مزایده را پیشنهاد داده باشد برندهی فرایند است.
انتخاب بهترین ارزش: این روش انتخاب فراگیرتر است، چون کارفرما دو عنصر متمایز را در نظر میگیرد: قیمت مزایده و صلاحیت پیمانکار.
انتخاب بر اساس صلاحیت: مثل روش اول، در این روش هم فقط یک فاکتور مهم وجود دارد. ولی این بار بهجای پول، صلاحیت بیشترین اهمیت را دارد. پیمانکاران بهجز قیمت مزایده، باید گزارشی از مستندات تجربیاتشان، روند کارشان و برنامههای مدیریت برای نگهداشتن پروژه در چارچوب برنامهوبودجهی تعیینشده، ارائه دهند.
آخرین مرحلهی فرایند مزایده، انتخاب پیمانکاری است که پروژه را انجام بدهد. بهمحض اینکه پیمانکار انتخاب شود، هر دو طرف (کارفرما و پیمانکار) باید آن روش پرداختی که برای پروژه مناسبتر است را انتخاب کنند. چهار مدل مشخص وجود دارد که میتوانند از بین آنها انتخاب کنند:
- بهصورت یکجا: این اولین انتخاب در اکثر پروژههای ساختوساز است. کارفرما با پیمانکار روی یک مبلغ تعیینشده توافق میکنند که همان اول بدون در نظر گرفتن خروجی پروژه پرداخت میشود.
- فهرستبها: وقتی دو طرف نتوانند روی یک قیمت مشخص توافق کنند، برای هر مرحله از پروژه یک قیمت واحد در نظر گرفته میشود.
- هزینه بهعلاوهی کارمزد: این روش پرمنفعتترین توافق برای پیمانکاران است. به بیان ساده در این روش کارفرما باید تمام هزینههای اضافی در حین ساخت را پوشش دهد.
- بیشترین قیمت تضمینشده: یک قیمت استاندارد توسط پیمانکار و صاحب پروژه تعیین میشود که نمیشود از آن فراتر رفت.
مراحل مدیریت ساختوساز
حالا که فرایند مزایده تمامشده، پروژهی ساختوساز باید رسماً شروع شود. مدیریت یک پروژهی ساختوساز با مدیریت پروژههای دیگر کاملاً متفاوت است. بااینحال یک سری اصول مدیریت پروژهی اصلی وجود دارد که یکسان است. یک پروژهی ساختوساز معمولاً از پنج مرحلهی اساسی تشکیلشده:
1. شروع به کار
قبل از شروع یک پروژهی ساخت، مدیر ساختوساز باید یک طرح توجیهی تهیه کند که عملی بودن پروژه را بررسی کند. این گزارش توجیهی، برای خیلی از پروژهها ضروری است. بعد از ارائهی این گزارش، طرفین پروژه میتوانند مشخص کنند که آیا فکر خوبی است که طبق برنامهشان عمل کنند یا نه. اگر همه موافقت کنند که باید پروژه را ادامه بدهند، مدیر پروژه سند آغاز پروژه که چشمانداز و نیازهای پروژه را مشخص میکند، تهیه میکند.
2. برنامهریزی
در این مرحله تمام خطمشیهای اساسی تعیین میشوند. مدیر پروژهیک برنامهی مدیریت پروژه میسازد که شامل اطلاعاتی در مورد جنبههای حیاتی مختلف پروژه، مثل نقشهی اجرا و برآورد هزینههاست.
نکته چالشبرانگیز در مورد برنامهریزی این است که یک پروژهی طولانی است که هیچوقت تمام نمیشود به این معنی که همیشه تا زمانی که پروژه کامل شود، تغییراتی در پروژه به وجود میآید. برنامهریزی ساختوساز با نرمافزارهای ساختوساز میتواند بسیار آسانتر و ارزانتر شود.
3. اجرا
این مرحله جایی است که اجرای پروژهی ساختوساز واقعاً شروع میشود. این مرحله از فرایند معمولاً از فرایند مجزا تشکیلشده است:
- اجرای پروژه
- کنترل و نظارت پروژه.
در طول این مرحله، تیم پروژه مرتباً اطمینان حاصل میکنند که تمام وظایف، آنطور که باید پیش میروند و برای پوشش تمام جنبههای فرایند ساختوساز بهطور مرتب ملاقاتهایی برگزار میشود.
4. نظارت
5. خاتمه
و در آخر مرحلهی بستن پروژه که این مرحله نشانگر تکمیل و تحویل پروژه است. در این مرحله مدیر ساختوساز بررسی میکند که آیا پروژه به اهداف نهایی خود رسیده و آیا تخمین نهایی بودجه موفقیتآمیز بوده یا نه. در آخر گزارشی ارائه میکند که خروجی نهایی پروژه را ارائه میدهد و میتواند بهعنوان یک منبع ارزشمند اطلاعات برای پروژههای ساختمانی آینده باشد.
مدیریت ساختوساز و زمانبندی
شما باید پروژه را بهموقع تحویل دهید، وگرنه برایتان بسیار هزینهبر خواهد بود و پروژه را زیر فشار سنگینی قرار میدهد. پروژههای ساختوساز نیاز به راهحلهای دیجیتال دارند که بتوانند زنجیرهی تأمین را نمایان کنند و به سهامداران متعدد پروژه این اجازه را بدهد تمام جزئیات حول پروژه را از نزدیک نظارت کنند. بهطور خلاصه چهار جزء اصلی زمانبندی در مدیریت ساختوساز در اینجا آمده:
1. تخصیص بهموقع وظایف
ایجاد، واگذاری و اولویتبندی بهموقع وظایف در حین پیشرفت یک پروژهی ساختوساز اهمیت خیلی بالایی دارد. در این صورت شما میتوانید مطمئن باشید که تمام مشکلات بهموقع رفع میشوند و از تاخیرات پرهزینه جلوگیری میشود. به بیان ساده این اولین قدم برای جلوگیری از سوءتفاهمهاست.
2. دنبال کردن آنلاین پیشرفت کار
3. دادن برنامهی زمانی به کارگران
بهمحض اینکه وظایف واگذار شد و برنامهی واضحی برای عملیات تعیین شد، زمان این است که این برنامهی کاری به تمام کارگرانی که دخیل هستند داده شود. با استفاده از یک نرمافزار ساختوساز مطمئن میتوان این کار را بلادرنگ انجام داد و به تیم اجازه میدهد که قدمهای بعدیشان را سریعتر و بدون زحمت هماهنگ کنند.
4. باخبر کردن تمام پیمانکاران فرعی از طریق موبایل
در زمانبندی مدیریت ساختوساز یکی از مشکلات معمول کمبود اعتماد بین زنجیرهی تأمین است؛ که درنتیجهی آن پیمانکاران فرعی از ترس اینکه پیمانکاران فرعی قبلی کار خود را بهموقع تمام نکنند، در انجام وظایف محولهشان تأخیر میکنند.
این اتفاق باعث تأخیر پیشرفت قابلتوجهی در پروژه میشود و همچنین باعث میشود محل ساختوساز تا زمانی که وظیفهی بعدی شروع شود برای هفتهها خالی بماند. اینجا زمانی است که ابزارهای دیجیتال خودشان را نشان میدهند. این ابزارها به پیمانکاران فرعی اجازه میدهد تا پیشرفت وظایف متعدد را با موبایلشان ببینند و سرعت کار بالا برود و اعتماد را بین سهامداران مختلف پروژه برمیگرداند.
مدیریت ریسک ساختوساز
برای کسی پوشیده نیست که پروژههای ساختوساز و ریسک دستبهدست هم پیش میروند. با در نظر گرفتن این موضوع، میشود فهمید که برنامهی مدیریت ریسک ساختوساز یکچیز ضروری است. بااینحال برای اینکه برنامهی ریسک موفق باشد، تیم پروژه باید با انواع خطراتی که ممکن است در طول مسیر رخ دهد، آشنا باشد:
- حاشیه سود کم یا منفی با ریسک بالای سوددهی همراه است.
- خطرات جانی و ایمنی.
- اختلافات پروژه.
- تجاوز از بودجه و تاخیرات قابلتوجه در تکمیل پروژه.
- نرخ بالای دوبارهکاری.
- ما نیاز داریم که بر اساس مبالغ سرمایهگذاری روی پروژه، بازگشت سرمایه بالایی را ایجاد کنیم.
- نبود شفافیت یا برقراری نادرست ارتباط بین زنجیرهی تأمین.
- نقض داده.
- بروکراسی و تقاضاهای سنگین مدیریت.
- اتفاقات پیشبینینشده مثل حوادث طبیعی شدید یا آشفتگیهای اجتماعی.
عوامل ریسکی گفتهشده در بالا نشان میدهد که چرا ساختوساز صنعتی سخت است و چرا سرمایهگذاری روی ارتباطات بین سهامداران مختلف هنگامیکه پیشرفت پروژه را از نزدیک نظارت میکنند، امری ضروری است. یکی از راههای معمول برای فائق آمدن بر این خطرات ساختوساز، مفروض شدن احتمال 10 درصدی وقوع پیشامدهای غیرمترقبه برای جبران خطرات است.
فائق آمدن بر خطرات در مدیریت پروژهی ساختوساز
به همین دلیل است که یک فرایند برآورد خطر قابلاطمینان میتواند در بلندمدت تغییرات بزرگی را ایجاد کند. اکنون مشخص است که شناسایی خطر یکی از اقدامات مؤثر برای فرایند مدیریت ساختوساز است که از خطرات و شرایط مخاطرهآمیز جلوگیری میکند.
فرایند مدیریت ساختوساز در محل
در حین فرایند ساخت، ممکن است مشکلاتی به وجود بیاید. بعضی مواقع مشکل طراحی بین دو شریک است، مثل اینکه پنجره یا دیوار داخلی کجا قرار بگیرد؛ بعضی مواقع مشکل نبود برخی مواد و برخی مواقع، کمبود نیروی کار است. بسیاری از این موارد را پیمانکاران فرعی خودشان حل میکنند و یا پیمانکاران اصلی به آنها میگویند که این کار را بکنند.
ولی برخی دیگر اساسیتر هستند؛ و اگر جزئیات اصل رعایت شوند ممکن است روی تکمیل پروژه تأثیر مثبت بگذارند و یا حتی ممکن است پیمانکار را به ورشکستگی برسانند. در چنین شرایطی است که اگر پیمانکار در تیم کارفرما یک متخصص ساختوساز داشته باشد، مورد پیشرفت قرارگرفته است؛ زیرا در این شرایط بلافاصله درکی از مشکل و تأثیر کلی آن بر روی پروژه به وجود میآید. زمانی که در حین مرحلهی ساختوساز مشکلی اتفاق میافتد، مدیر پروژهای که در سمت کارفرماست باید قدرت تشخیص داشته باشد. تشخیص دادن ضروری است.

دلایل عمدهی شکست خوردن پروژه
یک پروژهی ساختمانی میتواند به دلایل خیلی زیادی شکست بخورد. در زیر میتوانید بعضی از مهمترین دلایل شکست به همراه سؤالات اساسی که هر مدیر پروژهای همیشه باید در ذهن داشته باشد را ببینید
زنجیرهی تأمین ازهمگسیخته
نبود یک سلسلهمراتب مشخص و یک جریان روبهجلو از اطلاعات میتواند باعث یک زنجیره تأمین ازهمگسیخته شود. داشتن تعداد زیادی تصمیمگیرنده در یک مکان میتواند درنهایت، مانع همکاری و به هم خوردن پروژهی تیمی شود. حل این مشکل میتواند منجر به یک صنعت ساختوساز کارآمدتر با تأخیرها و تجاوز از بودجهی کمتر شود.
نبود اعتماد در روابط پیمانی
معمولاً روابط کارکنان یک منبع خطر برای پیشرفت پروژههای ساختوساز است. خیلی از مواقع است که محیط ساختوساز برای چند هفته، یا حتی چند ماه، به دلیل نداشتن ارتباط درست یا نبود اعتماد بین پیمانکاران فرعی بدون فعالیت میماند.
برای مثال پیمانکاران فرعی ممکن است باور داشته باشند که همکارانشان وظایفشان را بهموقع تمام نمیکنند، بنابراین آنها هم برای ذخیرهی منابعشان، کارهایشان را با تأخیر شروع میکنند.
این امر موجب یک سلسله تاخیرات میشود که تأثیر جدیای روی هزینهی نهایی پروژه دارد. اینها تنها تعداد کمی از عوامل هستند که میتوانند باعث شکست یک پروژهی ساختوساز شوند.
حل اختلافات در مدیریت ساختوساز
هرچه پروژهی ساختمانی بزرگتر باشد، احتمال اختلافات قانونی بیشتر است. یک مدیر پروژه باید همواره آمادگی این را داشته باشد تا برای اختلافات پروژه که ممکن است به وجود بیاید، به سهامداران پروژه راهحل ارائه بدهد. بهطور خلاصه سه روش عمدهای که از طریق آن اختلاف در ساختوساز میتواند حل شود در زیر آمده است:
- وساطت: ملاقات باواسطه میتواند کار مفیدی در ساختوساز باشد. واسطه یک شخص بیطرف است که به طرفین اختلاف کمک میکند که به توافقی که به نفع هر دو طرف باشد برسند. اینیک راه سادهی حل اختلاف است که وکیل در آن دخالت ندارد.
- محاکمهی کوتاه: محاکمهی کوتاه هم ازنظر زمان و هم مالی از وساطت هزینهبرتر است. توافقات محاکمهی کوتاه قراردادهای غیررسمی هستند که میتوانند لغو شوند.
- داوری: داوری پرهزینهترین روش حل مشکل است و بسیار زمان میبرد. هر دو طرف وکیل و حق آوردن شاهد دارند. تمام شواهد باید در جلسهی رسیدگی ارائه شوند. درنهایت داور حکم نهایی را صادر میکند. این تصمیم برای هر دو طرف دعوا اعلام میشود.
متأسفانه، اختلافات همیشه بخشی از قراردادها هستند. بااینحال جمعآوری و استفادهی هوشمندانه از دادههای پروژه میتواند از بسیاری از اختلافات ناخوشایند جلوگیری کند و تضمین کند که طرفین دعوا نهایتاً به یک هدف و تصمیم منصفانه میرسند.

35 سؤالی که تمام مدیران ساختوساز باید بپرسند
احتمالاً مدیر پروژه بودن یکی از سختترین کارهای موجود در بازار است. برای اینکه یک پروژه بهراحتی اجرا شود، تعداد بیشماری جزئیات وجود دارد که باید در نظر گرفته شوند. به همین دلیل تعدادی سؤال مشخص وجود دارد که مدیران پروژه در ساختوساز باید بپرسند تا بتوانند پروژهشان را تحت کنترل بگیرند.
بهصورت خلاصه اینها 35 سؤالی هستند که هر مدیر پروژهای باید برای پاسخ به آنها آماده باشند:
الف) در مورد چشمانداز پروژه
- آیا خلاصهی پروژه چشمانداز پروژه را معرفی میکند و تمام اطلاعات لازم مربوط به اسناد پروژه را ارائه میدهد (مثل اسناد مزایده، برنامه اصلی و گزارشهای هزینهی کار)؟
- آیا خلاصهی پروژه با همکاری تمام عوامل مختلف پروژه بررسی و بهروزرسانی شده است؟
- آیا یک لیست کامل و مفصل از کارهای متعدد پروژه وجود دارد؟
- آیا وظایف مشخص به روش واضح و قابلفهمی به سهامداران پروژه تخصیص دادهشده است؟
- آیا یک فرایند جمعآوری ملزومات مؤثر ایجادشده است (مثل چارچوب زمان، بودجه و غیره)؟
- آیا محدودیتها و معیارهای پروژه بهطور موفقیتآمیزی شناسایی و بررسیشدهاند؟
- آیا گزارشهای مفصل و قابلدرک از استانداردها و ویژگیها ساختهشده است؟
- آیا یک استراتژی مدیریت ریسک پروژهی کارآمد وجود دارد؟
ب) در مورد فرایند تدارکات
- چه مدل پرداختی (مثل یکجا، بیشترین مبلغ تضمینشده، فهرستبها) انتخابشده است؟
- آیا فرایند انتخاب مشاور (مثل مشاورین مهندسی) تکمیلشده است؟
- آیا تمام توافقات مشاور کارفرما بهدرستی انجامشده است؟
- آیا تمام پرداختیهای به مشاوران بهدقت برنامهریزیشده است؟
- آیا تمام مواد ضروری و خدمات لازم را از کارفرما و سهامداران دریافت کردهاید؟ آیا این ملزومات در برنامهی زمانی پروژه آمدهاند؟
- آیا تمام گزارشهای پروژه (مثل گزارش امکانپذیری) و طراحیها (مثل طرح اسکیس) تمام، کنترل و تائید شدهاند؟
- آیا مستندسازی قرارداد پروژه بازبینی و امضاشدهاند؟
- آیا الزامات بازدید از محیط که توسط مشاوران تعیینشده انجامشدهاند؟
- آیا پیمانکاران بهخوبی از این الزامات آگاه هستند؟
ج) در مورد هزینههای پروژه
- آیا TCO (هزینهی کل مالکیت) به کار گرفته و مدیریتشده است؟
- آیا به چیزهای مربوط به هزینه بهموقع رسیدگی شده است؟
- آیا سهامداران پروژه از این مشکلات مطلع شدهاند؟
- آیا سفارشات پرداخت قرارداد بهموقع انجامشدهاند؟
- آیا یک برنامهی جایگزین عملی برای محافظت از بودجهی پروژه برای مواقعی که فشارهای مالی به وجود بیایند وجود دارد؟
د) در مورد برنامهی زمانی
- آیا برنامهی پروژه توسط تیم پروژه بهطور مفصل ثبت و بررسیشده است؟
- آیا پیشرفت پروژه از نزدیک نظارت میشود و آیا تأخیری بهموقع گزارششده است؟
- آیا یک برنامهی جایگزین عملی برای پویا نگهداشتن پروژه درصورتیکه در وظایف تأخیر ایجاد شود وجود دارد؟
ه) در مورد فرایند ارتباط
- آیا تمام اعضای تیم درک صحیحی از نقش و وظایفشان در طول پروژه دارند؟
- آیا امکان ارتباط بهنگام با دیگر سهامداران پروژه وجود دارد؟
- آیا ملاقات برای پیشرفت پروژه بهطور متناوب انجام میشود؟ آیا زمان این ملاقات برای همهی اعضا دستیافتنی است؟
- آیا یک سلسلهمراتب موثق و مرتبط برای کل فرایند پروژه وجود دارد؟
- آیا گزارش پیشرفتها دائماً تهیه و توزیع میشوند؟
- آیا تیم پروژه یک ابزار زمانبندی کارآمد و درعینحال آسان را پیداکردهاند و از آن استفاده میکنند؟
- آیا همکاری خوبی بین مقامات محلی وجود دارد (مثلاً پروژه بر طبق مقررات ساختمانسازی محلی پیش میرود)؟
این هم از 35 سؤالی که میتوانند فرایند مدیریت ساختوسازتان را موفقیتآمیز کنند.