روف گاردن یا بام سبز

به‌طورکلی ازآنجاکه ساختمان‌های مرتفع، دسترسی کمتری به محوطه فضای سبز، پارک یا یک باغ کوچک در حیاط ساختمان یا مرکز شهر دارند، ایجاد یک فضای سبز، زیبا و در دسترس می‌تواند گزینه مناسبی جهت زیباسازی ساختمان‌ها تلقی شود. در همین راستا وجود بام‌های سبز یا روف گاردن‌ها قابلیت ایجاد همان تغییری که در نظر داریم را دارند. درنتیجه برای آشنایی هر چه بیشتر با این ایده سبز در راستای زیباسازی ساختمان‌ها با پرشین سازه همراه باشید.

بام سبز یا روف گاردن چیست؟

به‌طورکلی روف گاردن یا فضای سبز روی پشت‌بام به مکانی گفته می‌شود که فضای سبز بر روی سقف (چه پشت‌بام، چه حیاط و تراس و ...) اجرا شده باشد و بستر کشت گل و گیاه، در ارتفاعی بالاتر از سطح خاک زمین شکل‌گرفته باشد. جالب است بدانید که زمانی که برای اولین بار ایده ساخت باغی بر روی بام معرفی شد، چندان موردتوجه قرار نگرفت؛ اما به‌مرورزمان و با به میدان آمدن مسئله حفاظت از محیط‌زیست، آلودگی هوا، تأمین هوای تازه و نقش گیاهان در این خصوص موجب شد تا پروژه‌های ساختمانی به طرز کاملاً مجزا و حرفه‌ای به مسئله استفاده از فضای سبز روی پشت‌بام و تراس آپارتمان اهمیت دهند. به همین منظور، بخش جدیدی با نام طراحی روف گاردن نیز به پروژه‌های طراحی نمای ساختمان اضافه شد.

تاریخچه مختصری از روف گاردن

روف گاردن برای اولین بار در کشور آلمان تولید و خودنمایی کرد، جایی که اکثر قریب به اتفاق ساختمان‌ها دارای روف گاردن می‌باشند. جالب است بدانید که از گذشته تا به امروز این پشت‌بام‌های سبز در آلمان رواج زیادی داشته و حدوداً ده درصد از ساختمان‌های موجود در آلمان دارای باغ بام هستند. در کنار کشور آلمان بام‌های سبز در ایالات‌متحده آمریکا نیز رواج پیدا کرده که مشهورترین مثال آن بام تالار شهر شیکاگو است. درواقع تالار شهر شیکاگو دارای بام سبزی بسیار سرسبز و زیبایی می‌باشد که به‌واسطه پوشش گیاهی سرسبزش دمای این ساختمان نسبت به ساختمان‌های قدیمی که فاقد این نوع  باغچه روی بام هستند ۲۵ درجه سانتی‌گراد پایین‌تر یا به عبارتی خنک‌تر است که این خود یک ویژگی خاص و لذت‌بخش برای این مکان می‌باشد. 

انواع بام سبز یا روف گاردن

روف گاردن‌ها عموما به دو دسته گسترده و متمرکز تقسیم می‌شوند که در ادامه به ویژگی‌های آنها اشاره می‌کنیم.

• روف گاردن گسترده

به‌طورکلی در این نوع بام از گیاهانی که ریشه‌های کوتاهی دارند استفاده می‌گردد. درواقع این گیاهان باید به‌نوعی باشند که قابلیت رشد در خاک با عمق کم را داشته باشند.

• روف گاردن متمرکز

در این نوع بام سبز از گیاهانی با عمق ریشه زیاد و حداقل ۳۰ سانتی‌متری استفاده می‌گردد. به‌طورکلی از مزایای این نوع بام باغ می‌توان در عدم محدودیت در انتخاب نوع گیاهان اشاره کرد. درواقع شما می‌توانید هر نوع گیاهی از انواع گیاهان و درختچه‌های تزئینی تا انواع گوجه، توت‌فرنگی و حتی گیاهان دارویی مانند پونه را با خیال راحت در بام ساختمان خود بکارید.

انواع کلاس‌های روف گاردن

اجرای روف گاردن با توجه به نوع آن در رتبه‌بندی‌ها و کلاس‌های مختلفی انجام می‌گیرد که این کلاس‌ها شامل:

• روف گاردن کلاس A

​کف بام: سنگ یا موزاییک
فضای اطراف: پوشش گیاهی طبیعی و شمشاد
فضای مرکزی: پوشش چمن طبیعی
نحوه اجرای فضای سبز: عایق‌کاری و زهکشی محیط

• روف گاردن کلاس B

​کف بام: ترموود
پوشش گیاهی فضای اطراف: گیاهان طبیعی و کاج
نحوه اجرای فضای سبز: باکس ترموود و گلدان
جنس مبلمان: حصیر و چرم دارای آلاچیق یا سایبان
نورپردازی: چراغ محوطه

• روف گاردن کلاس C

​کف بام: ترموود پلکانی
پوشش گیاهی فضای اطراف: گل و گیاه طبیعی
نحوه اجرای فضای سبز: باکس ترموود پلکانی
جنس مبلمان: ترموود دارای آلاچیق یا سایبان
نورپردازی: چراغ باغی و نور مخفی

نکاتی در باب اجرای روف گاردن

به یاد داشته باشید که قبل از سفارش و اجرای یک روف گاردن بر روی بام ساختمان خود ابتدا باید جوانب کار را سنجید و بخش‌های مختلف ساختمان را به‌طور تخصصی موردبررسی قرار داد که به‌طورکلی این موارد شامل:

۱. مراقبت از پوشش گیاهی بام

به یاد داشته باشید که مراقبت از گیاهانی که در روف گاردن استفاده می‌کنید، دقیقاً همانند مراقبت از همان پوشش گیاهی است که روی زمین مسطح باید اجرا کنید و هیچ تفاوتی ندارد. بااین‌وجود برخی نکات نگهداری و مراقبت از گیاهان مخصوص در چنین فضایی وجود دارد که برای آموختن آن نکات باید قبل از اینکه گلدان‌های گل و پوشش گیاهی وسیع را روی بام اجرا کنید، این اطلاعات را از متخصصین امر جویا شوید.

۲. کسب مجوزهای لازم

لازم به ذکر است که اجرای بام سبز بر روی ساختمان نیاز به کسب مجوز از سازمان‌های مربوطه را دارد؛ بنابراین قبل از اقدام برای طراحی روف گاردن و آماده‌سازی مراحل ساخت، باید این مجوزها را کسب کنید. همچنین توجه به نظر سایر ساکنین ساختمان نیز می‌تواند بااهمیت باشد، بنابراین اگر لازم است از تمام مالکین واحدها در ساختمان مسکونی نظرسنجی کنید.

۳. یکپارچه‌سازی

یکی از مهم‌ترین نکات قبل از ورود به برنامه طراحی روف گاردن، یکپارچگی سازه است. منظور از یکپارچگی سازه این است که اطمینان حاصل کنید سقف ساختمان می‌تواند بار وارد شده از روف گاردن را تحمل کند. همچنین زمانی که روف گاردن اجرا می‌شود، باید به ایجاد خاک کافی و بسترسازی مناسب رو بیاورید؛ بنابراین طبیعی است که فشار مشخصی از سقف به کف آن وارد می‌شود. همچنین این مسئله زمانی اهمیت پیدا می‌کند که شما باید گل‌ها و گیاهان را آبیاری کنید. درواقع مقدار وزنی که از سوی آب، روی بام، وارد می‌شود، نیز حائز اهمیت می‌باشد؛ بنابراین توصیه می‌شود که قبل از اجرای این طرح به متخصصین امر جهت بررسی فضا مراجعه نمایید.

۴. اعمال تجهیزات مناسب

قبل از اجرای روف گاردن، در مورد این‌که چگونه می‌خواهید وسایل و لوازم موردنیاز را به روی بام منتقل کنید، فکر کنید. شاید در یک آپارتمان مرتفع، اجازه نداشته باشید که از آسانسور برای انتقال وسایل استفاده کنید؛ بنابراین باید راه‌حل‌های مناسب برای این کار را در نظر داشته باشید. همچنین در طراحی روف گاردن، اهمیت دادن به مسئله نورپردازی و زیباسازی، یکی از عناصر مهم در این نوع طراحی است که تجهیزات آن نیز باید اعمال گردد.

۵. آبیاری گیاهان

از دیگر نکات مهم قبل از ورود به طراحی روف گاردن یا بام سبز، توجه کردن به مسئله آبیاری گیاهان است. به‌طورکلی روش‌های مختلفی برای آبیاری گیاهان وجود دارد که ازجمله آن‌ها می‌توان به آبیاری سنتی با استفاده از شیلنگ، استفاده از سیستم‌ها و تجهیزات آبیاری هوشمند طبق زمان‌بندی مشخص و یا آبیاری قطره‌ای اشاره کرد.

۶. مقاومت گیاهان در پشت‌بام

همان‌طور که میدانید در روف گاردن، گیاهانی کاشته می‌شوند که در معرض نور مستقیم خورشید قرار دارند و طبیعتاً هر گیاهی قابلیت تحمل این مقدار نور را در طول روز ندارد؛ بنابراین اگر گیاهان ضعیف را در این قسمت بکارید، با مشکل مواجه خواهید شد. به یاد داشته باشید که گرمای موجود روی پشت‌بام، بسیار زیاد است و البته گیاهان به‌شدت در معرض آلودگی هوا قرار دارند. نکته دیگر، وزش باد و ارتفاع زیاد بام است. درواقع گیاهانی که در طراحی روف گاردن استفاده می‌شوند باید نسبت به باد نیز مقاوم باشند.

۷. هزینه‌ها

به‌عنوان آخرین نکته قبل لازم میدانم از اهمیت هزینه‌ها در این نوع طراحی صحبت کنم چراکه طراحی یک بام سبز با توجه به وسعت بام ساختمان انجام می‌گیرد. همچنین در طول اعمال این طرح ممکن است با هزینه‌های خرید تعداد زیادی گیاه و پوشش گیاهی متنوع و همچنین محوطه‌سازی با استفاده از کاشی‌ها، سنگ ساختمانی و سایر لوازم مواجه شوید؛ بنابراین برنامه‌ریزی برای هزینه‌های متنوع اعمال این طرح مسئله مهمی می‌باشد.

مزایای روف گاردن یا بام سبز

درباره‌ی مزایا این طراحی می‌توان موارد زیادی را نام برد که ازجمله آن می‌توان به این مسئله اشاره کرد که پوشش گیاهی بام‌های سبز خود مانع از هدر رفتن آب باران شده و باعث می‌شود آب کمتری روانه فاضلاب شهری گردد و وارد خود آن اکوسیستم شود. از طرفی این بام باغ  باعث کاهش آلودگی هوای شهری شده و کربن دی‌اکسید موجود در هوا را گرفته و به‌جای آن اکسیژن به محیط تحویل می‌دهد. همچنین همان‌طور که قبلاً نیز اشاره کردیم استفاده از روف گاردن شبیه به یک عایق حرارتی بوده و فضایی خنک را در ساختمان ایجاد می‌کند. از طرف دیگر  این باغچه‌های روی بام  که بر روی یک عایق ایجاد شده و با پوشش گیاهی مناسبشان باعث افزایش عمر مفید سقف نیز می‌شود و ازنظر زیبایی و طراوت بخشیدن به محیط نیز بسیار چشم‌نواز و محبوب می‌باشند.  

معایب روف گاردن

ازجمله معایب این طرح می‌توان به عملی نبودن ایجاد پوشش گیاهی در برخی از مناطق جغرافیایی اشاره کرد، چراکه محیط‌های بسیار سرد و بسیار گرم دارای شرایط مناسبی جهت اعمال این نوع طرح را ندارد. برخی از ساختمان‌ها و بناها هم وجود دارند که نقشه و نوع ساختمان و بنای آن توانایی تحمل خاک و وزن پوشش گیاهی را بر روی بام خود ندارد.

از طرف دیگر عواملی همچون مشکل در زهکشی، ته‌نشینی ذرات خاک و نشست خاک و ایجاد گودال و همچنین ریشه دواندن گیاهان درون سقف، سنگین شدن سقف، سخت شدن سطح خاک و آسیب دیدن سطح صاف سقف، نیز ازجمله معایب روف گاردن و ایجاد فضای سبز در بام‌های ساختمان‌ها می‌باشد.  

 تصورات غلط درباره‌ی روف گاردن

برخی تصورات درمورد استفاده از روف گاردن موجود است که به اشتباه در میان مردم ترویج یافته که در ادامه به بررسی آنها پرداخته ایم.

۱- اجرای روف گاردن می‌تواند با نشتی بام همراه باشد

چنین مسئله‌ای هیچ‌گاه به ثبت نرسیده است و جالب است بدانید که به‌طورکلی روف گاردن‌ها حتی از غشای ضد آب سقف یک ساختمان نیز محافظت می‌کنند و آن را از تابش نور ماوراءبنفش که باعث زنگ‌زدگی می‌شود حفظ می‌کنند. همچنین همان‌طور که قبلاً مطرح کردیم اگر کار کاملاً اصولی و تمیز پیاده شود می‌تواند عمر مفید سقف ساختمان را نیز طولانی کند.

۲- باغچه‌های پشت‌بام می‌توانند مشکلات ساختاری ایجاد کنند.

در ساختمان‌های جدید، معماران و مهندسان سازه در حال حاضر حتی در زمان طراحی ویلا یا ساختمان‌ها، میزان باری که در اثر محوطه‌سازی که شامل آلاچیق، فضای سبز و یا آب‌نما موجود در روف گاردن اعمال می‌کند را اندازه می‌گیرند؛ بنابراین با یک اجرای اصولی هیچ نگرانی‌ای از این بابت وجود نخواهد داشت.

۳- اجرای روف گاردن‌ها گران و با قیمت بالا هستند.  

درست است که در نگاه اول ممکن است ایجاد یک باغ بام پرهزینه به نظر برسد، اما همین عمل با مشورت از متخصصان، معماران، طراحان منظر، محوطه‌سازی و مهندسان سازه، کار را بهینه‌تر خواهد کرد. آن‌ها می‌توانند برای کوتاه‌مدت و بلندمدت بهترین و اقتصادی‌ترین ایده‌ها و راه‌حل‌های طراحی باغ بام را ارائه دهند.  

همچنین با توجه به ویژگی‌های محیط، هنگام طراحی منظر، محوطه‌سازی یا فضای سبز باید انواع گیاهان فصلی را در نظر بگیرید تا سیستم‌های بستر و زهکشی مورد استفاده دقیق تعیین شود. متخصصان به‌احتمال‌زیاد بسترهای ضخیم‌تری را پیشنهاد می‌کنند که می‌توانند آب بیشتری جذب کند. در کنار آن سیستم‌های زهکشی ضخیم‌تر نیز می‌توانند آب را ذخیره کرده و آن را در هوای گرم‌تر آزاد کنند، به‌این‌ترتیب، نیاز آبیاری بسیار کاهش می‌یابد. درواقع یک اجرای اصولی هزینه‌ها را نیز کاهش خواهد داد.

سخن پایانی

همان‌طور که در طول مقاله مطالعه کردید امروزه نیاز به استفاده از فضای سبز و پوشش گیاهی بیشتر از دیروز احساس می‌شود؛ بنابراین در همین راستا طراحی و اجرای انواع بام سبز یا روف گاردن می‌تواند راهکاری موردپسند و چاره‌ساز باشد. همچنین در این مقاله در کنار شناخت انواع روف گاردن با معایب و مزایای این نوع از پوشش گیاهی نیز به‌خوبی آشنا شدید. در پایان امیدواریم که این مقاله اطلاعات جامع و کاربردی‌ را به شما عزیزان ارائه داده باشد.